Door André Staal

Update 3 juli 2014

Lifelines via de Wadden
Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd zoals bekend geprobeerd neergehaalde vliegtuigbemanningen via diverse lifelines naar Engeland te brengen. Voor zover mij bekend werd drie keer geprobeerd een lifeline op te zetten die via het wad moest lopen. De publicatie Het Scholtenhuis 1940-1945 van Monique Brinks zette mij op het spoor van de eerste hieronder beschreven poging. Van de beide andere algemeen bekende pogingen geef ik slechts een summiere beschrijving. Voor deze lifelines via Simonszand en Engelsmanplaat verwijs ik naar de daar genoemde bronnen die veel informatie geven.

Via de Engelsmanplaat 1
In april 1943 kreeg Reintje Jacobs-Kosmis in Groningen twee Joodse zussen als onderduiksters: Caroline Adriënne Wertheim (1896-1945) en Alexandra Rosa Abrima Wertheim (1903-1984). Reintje had blijkbaar een nieuwe bron van inkomsten ontdekt. Ze deed de zussen namelijk het voorstel om via de Engelsmanplaat naar Engeland te ontsnappen. Daarvoor vroeg ze een vergoeding van 7000 gulden. De beide vrouwen betaalden alvast 4000 gulden en Reintje bracht met een vriendin de beide zussen naar bakker Gerben Huberts (1904-1979) in Paesens.

Het blijkt dat er begin 1943 plannen zijn gemaakt voor een lifeline via de Engelsmanplaat. Als uitvalsbasis zou de bakkerij van Huberts dienen. Maar volgens de jongste dochter van het bakkersechtpaar weigerde haar moeder, Klaaske Huberts-Terpstra (1907-1989), hier aan mee te werken, want ze hadden al drie onderduikers. Vanwege arrestaties zou de verdere uitvoering van de plannen voor deze lifeline zijn verijdeld. Reintje leek op de een of andere manier weet te hebben van een lifeline via de Engelsmanplaat. Huberts was hoe dan ook niet blij met de komst van de vrouwen. Reintje verdween de volgende dag met haar vriendin weer naar Groningen. Een contactpersoon van Huberts bracht later de beide zussen weer naar Groningen waar ze op een ander adres onderdak vonden. Na verraad werden de zussen opgepakt.

In april 1945 werden gevangenen uit Bergen-Belsen per trein overgebracht naar Theresienstadt. Caroline was één van die ongelukkigen. Bij het dorp Tröbitz werden de gevangenen in de trein door de Russen bevrijd. Op 29 mei overleed Caroline alsnog te Tröbitz aan vlektyfus. Ze werd later naast haar ouders herbegraven op Driehuis-Westerveld. Alexandra overleefde de oorlog en legde nog een getuigenverklaring tegen Reintje af. Alexandra overleed in 1984 te Zeist. Reintje werd voor meerdere verraderlijke zaken tot levenslang veroordeeld.

Meer info in de Leeuwarder Courant van 16 juni 2007

Reddinghuisje Engelsmanplaat 1918 - 1947.
Op de voorgrond een aangespoelde duitse tweemansduikboot.
Uit Engelsmanplaat, Uitg. Stichting ’t Fiskershúske, 1978

Lifeline via Simonszand
In 1943 was wadloper en verzetsman Derk Heero Schortinghuis (1912-1998) bezig om voor de Dienst Wim een lifeline via Simonszand op te zetten. De boerderij van Luitje Gerrit Dijkhuis (1912-1965) bij Hornhuizen zou dienst doen als uitvalbasis. Derk maakte met Harry Tobben (1917-1945) een verkenning op het wad. Maar door het verraad van Anton van der Waals werd de organisatie opgerold en viel het plan in duigen.

Bron
Met de dood voor ogen - Derk H. Schortinghuis

Lifeline via Engelsmanplaat 2
Op 15 november 1944 brachten Kees Vanger en Monte de Vries twee Amerikanen, Harry Dolph en Jim Moulton, naar de Engelsmanplaat. Harry en Jim waren door Pieter Blom en Nico uit de Wigwam (een onderduikadres bij Diever) gehaald en naar Paesens gebracht. Nico is alleen bij zijn schuilnaam Nico bekend en zou van Rotterdam komen. Hij stelde hij zich in de oorlog voor als Nico uit Rotterdam. Harry Dolph en Jim Moulton waren met hun bommenwerper neergehaald.

Het was de bedoeling dat Harry, Jim, Nico en Pieter Blom door een schip van de plaat zouden worden gehaald en naar Engeland gebracht. Het liep allemaal anders en op 1 december haalde Siep Visser de mannen naar de vaste wal. Pieter Blom was toen al verdwenen. Enkele dagen later vertrok Nico per fiets uit Paesens, van hem werd nooit meer iets vernomen. Met vele anderen heb ik gezocht naar Nico, echter tot dusver zonder resultaat. Zomer 2013 heb ik na een tip in het Streekarchief te Dokkum alle aktes van overlijden nog eens nagekeken; zonder resultaat. Hoe dan ook, deze lifeline was geen succes.

Het graf van Piet Blom te Drachten