Nieuwsarchief Wadlopen 2000 - 2006

WADLOPERS OP EXCURSIE BIJ DE SAR IN LEEUWARDEN

donderdag 21 november 2002

LEEUWARDEN - Op initiatief van de Stuurgroep Waddenprovincies zijn ca. 20 wadlopers donderdagmiddag 21 november op excursie geweest bij de SAR (Search And Rescue), het helikoptersquadron van de Koninklijke Luchtmacht op de vliegbasis Leeuwarden. Van iedere wadlooporganisatie waren een of meer vertegenwoordigers aanwezig. Het bleek niet mogelijk te zijn met een heli de lucht in te gaan en een redding te oefenen. Wel werd uitgelegd hoe de SAR werkt en werd een reddingshelikopter bekeken. De groep werd gastvrij ontvangen en rondgeleid door de commandant van het squadron, majoor H. Noltes. Enkele vermeldenswaardige zaken worden hieronder weergegeven.

TAKEN
De SAR (officieel '303 Search and Rescue Squadron') is een onderdeel van de Koninklijke Luchtmacht. De SAR in Leeuwarden heeft drie reddingshelikopters ter beschikking en werkt met een team van 25 personen.
Taak is in de eerste plaats het redden van in zee gestorte militaire vliegers. Daarnaast verzorgt men het vervoer van patienten van Vlieland, Terschelling, Ameland en Schiermonnikoog naar ziekenhuizen aan de vaste wal. Texel wordt op deze manier bediend door de Koninlijke Marine vanaf vliegveld De Kooy bij Den Helder. Verder worden de heli's ingezet bij rampen of calamiteiten (bv. bij de vuurwerkramp in Enschede), maar ook wordt zoals bekend assistentie verleend bij de redding van in nood verkerende zeelieden of wadlopers. Ook zeehonden en bruinvissen zijn nu en dan klanten van de SAR.

DE HELIKOPTERS
De huidige drie helikopters zijn tweemotorige toestellen van het merk Agusta en zijn sinds 1994 in bedrijf.
De heli's zijn inzetbaar in een straal van 270 km. rondom de basis. De heli kan max. 650 km vliegen voordat moet worden bijgetankt. Ze verbruiken ca. 300 liter kerosine per uur en hebben een maximumsnelheid van 260 km/h. Het is mogelijk op de automatische piloot naar een bestemming te vliegen en tevens om een gebied automatisch af te zoeken. De bemanning heeft dan meer gelegenheid het te doorzoeken gebied te bekijken. Landen gebeurt 'op de hand' en kan niet automatisch worden uitgevoerd.
De heli kan ca. 3 uur in de lucht blijven. Op sommige booreilanden in de Noordzee kan worden geland en bijgetankt. Er is marifoon aan boord. Gecommuniceerd kan worden op o.a. VHF kanaal 4 (Centrale Meldpost Waddenzee en wadloperscoördinatiekanaal, VHF 6 (contact wadlopers onderling en naar ophaalschepen), VHF 16 (algemeen noodoproepkanaal) en VHF 67 (afwerking van reddingen).

Aantal passagiers
Hoeveel personen kunnen er meevliegen? Dat hangt o.a. af van de weersgesteldheid. Bij windstil en warm weer bv. heeft de heli veel vermogen nodig om stil in de lucht te hangen. Een heli is het best op dreef in een zware storm! Verder van belang is de hoeveelheid brandstof aan boord en uiteraard het aantal bemanningsleden, zie onder. In de praktijk kunnen er 3 - 8 personen worden meegenomen.

Aan de onderzijde van de SAR-heli's zitten geen wielen maar glijders. De heli kan op het drooggevallen wad landen, dwz. 'kan tegen de grond vliegend worden gehouden'. Het volle gewicht wordt dus niet op de wadbodem neergezet. Ook op slikkig terrein kan de heli vliegend tegen de grond worden gehouden. Er is een lier aan boord met een 75 meter lange kabel, waarmee een redder naar beneden komen kan. Met behulp van de lier kan ook iemand op een brancard in de heli worden opgetakeld.
Bij landing op het water, per ongeluk of met opzet, worden mbv. helium drijvers opgeblazen, waarmee zinken van de heli wordt voorkomen. Aan boord o.a. dezelfde spullen als in een ambulance, incl. een defibrillator.

BEMANNING
De bemanning bestaat bij de RESCUE-configuratie uit twee vliegers, een bediener van de lierkabel en een redder. Bij de PATIENTEN-configuratie wordt al naar gelang de situatie de bediener van de lierkabel of de redder vervangen door een verpleger en eventueel een arts.

ALTIJD STANDBY
Op werkdagen is van 07.30 tot 16.30 een reddingsheli gestationeerd nabij de jachthaven van Vlieland. In geval van nood is deze heli binnen enkele minuten in de lucht.
's Avonds, 's nachts en in het weekend staat er een helikopter standby op de vliegbasis Leeuwarden. De bemanning zit dan thuis en wordt opgepiept als er iets aan de hand is. De 'notice', dat is de tijd tussen binnenkomen van het alarm en de tijd dat men in de lucht moet zijn, bedraagt dan een uur. In de praktijk is men volgens Noltes meestal binnen een half uur in de lucht.

Waarom is de SAR niet altijd zo standby als op werkdagen overdag? Dat zijn keuzes van de luchtmachtleiding (en uiteindelijk politieke keuzes). Als je het hele jaar door 24 uur per dag standby wilt zijn, heb je veel meer crews nodig. Deze bemannningen moeten ook vaardig blijven en oefenen.

De dichtstbijzijnde reddingshelikopter in Duitsland stond vroeger op Borkum. Nu in de zomermaanden op Helgoland, in de wintermaanden te Kiel. Misschien zijn deze helikopters wat sneller in de lucht, maar de vliegafstand naar het Nederlandse wad is wel wat groter.

WANNEER NIET INZETBAAR?
Niet altijd kan er gevlogen worden. Zoals boven vermeld functioneren de heli's prima in zware storm. Maar in de mist, bij een zicht minder dan 800 meter (ongeveer een halve zeemijl) wordt er niet vertrokken. Dat wil niet zeggen dat wanneer men bij goed zicht te Leeuwarden is vertrokken en op het wad in een mistbank terecht komt er direct rechtsomkeert wordt gemaakt. Wel dat het landen op het wad in de mist lastig of gevaarlijk is en niet wordt gedaan. Ook de reddingslier kan dan niet worden gebruikt. Zonder enige referentie van de omgeving weet je volgens Noltes, in de heli maar nauwelijks wat onder en boven is en kan er geen actie worden ondernomen. Achthonderd meter is de opgelegde limiet.

In het donker wordt wel gevlogen en met behulp van een sterke lamp kan de grond of het water worden afgezocht, maar de reddingslier wordt niet gebruikt!
Dit is in Duitse reddingshelikopters anders, want de twee gestrande wadlopers die in maart 2002 nabij Borkum van het wad zijn gehaald (zie ander bericht op deze site) werden in de duisternis van het wad opgevist. Drenkelingen in zee moeten nog steeds met het blote oog ontdekt worden en zijn bv. niet op de radar van de heli te zien.

AFFAIRE 31 AUGUSTUS, REANIMATIE WAD SCHIERMONNIKOOG
Zoals elders op deze site te lezen, is de SAR op 31 augustus 2002 uitgevlogen naar het gebied bij de Schildknoopen op de wadlooproute naar Schiermonnikoog, waar een deelnemer van een wadlopersgroep moest worden gereanimeerd. Toen 1 uur en 20 minuten na het door de gids gegeven alarm een helikopter arriveerde, bleek de patient te zijn overleden. Bij de deelnemers van deze tocht, maar ook bij andere waddengebruikers is de vraag gerezen, waarom het zo lang duurde voordat de heli ter plaatse was.

Volgens Noltes werd pas in een laat stadium de heli gealarmeerd, nl. toen de drie reddingboten die onderweg waren alle drie, incl. de ondiep stekende snelle rubberboot van Schiermonnikoog, waren vastgelopen in de Schildknoopen. Dat was ca. 45 minuten na het alarm. De heli was voor een weekenddag nog betrekkelijk snel in de lucht, omdat toevallig een hele crew die zaterdagmorgen op de luchtmachtbasis aanwezig was en na een half uur aanwezig bij de wadlopers.

'We komen graag'
Volgens Noltes had het geen kwaad gekund als de gids zelf meteen om een heli had gevraagd: 'Soms moet je de dienstdoende kustwachter even op het goede spoor zetten'. Zelfs als je al aangeeft dat er wordt gereanimeerd. Noltes had naar aanleiding van deze affaire contact opgenomen met de Kustwacht en zowel schriftelijk als mondeling geadviseerd ingeval van in nood verkeren wadlopers meteen in alle gevallen alle beschikbare reddingsmiddelen in te zetten, dus reddingsboten èn helikopter. Zo zou volgens hem de procedure moeten worden. Vanuit de Kustwacht was er nog niet op zijn voorstel gereageerd.

Duidelijk is in elk geval dat je als gids zelf, bij alarm, om een heli kunt vragen. 'We komen graag', verzekerde Noltes de aanwezigen. Het hoeft niet persé aan het initiatief van de coördinerende kustwachter te worden overgelaten.

Waarom komt de traumaheli niet op het wad?
De traumaheli bv. van het Academisch Ziekenhuiste Groningen is wel dag en nacht standby binnen enkele minuten. Maar deze heli heeft wielen en kan niet op het wad landen, kennelijk ook niet op het wad 'vliegend aan de grond worden gehouden'. Verder zit er afgezien van de vlieger uitsluitend medisch personeel aan boord. Deze bemanning is niet getraind in het redden van personen. Verder is er maar één vlieger aan boord, wat lastig is met name bij het landen. De bemanning zou ook moeten worden getraind op operaties op zee of het drooggevallen wad, wat niet gebeurd.

ALARM SLAAN
Bij wie alarmeren? Het beste is dat via de Kustwacht te doen, dwz. het Kustwachtcentrum te Den Helder te bellen (tel. 0900-0111) of op te roepen via VHF kanaal 16. Beter nog is het alarm te slaan via een in de buurt zijnde Zeeverkeerspost, voor wadlopers tussen Ameland en de Eemshaven is dit de Zeeverkeerspost Schiermonnikoog. Deze is te bereiken via VHF 16 en 5 en telefonisch op tel. 0519-531247.
Het is volgens Noltes beter 112 niet te gebruiken, de dienstdoende medewerkers hebben niet altijd meteen paraat wie bij in nood verkerende wadlopers moet worden gewaarschuwd. Bij alarmering via 112 gaat onnodig tijd verloren!

Bij meldingen anders dan via de Zeeverkeerspost Schiermonnikoog coördineert de Kustwacht te Den Helder in eerste instantie de redding en stuurt KNRM, SAR en Marine Luchtvaartdienst aan. Bij reddingen in de Waddenzee wordt dit vaak overgenomen door iemand in het gebied, in het oostelijke Waddengebied door de Zeeverkeerspost op de vuurtoren van Schiermonnikoog.

TIPS VOOR WADLOPERS IN NOOD
Dankzij gps is vaak de positie van de groep tot op enkele meters nauwkeurig aan te geven. Bij nadering van de heli kan het beste, dag en nacht, een handstakellicht worden afgestoken, deze wordt volgens Noltes, ook overdag, beter gezien dan een rooksignaal. Een aluminiumdeken wordt op de radar van de heli niet waargenomen.

Ga benedenwinds van de hoogste plek staan. Zeker is het niet dat de heli daar landt, vanuit de lucht zijn soms betere plekken te zien, misschien wat verder verwijderd van de groep.

Bij nadering van de heli petten e.d. af, deze kunnen anders gevaarlijk in het rond vliegen.

Niet naar de heli toekomen in verband met de sterke luchtstroom onder de wieken en het gevaar met de staartrotor in aanraking te komen! De gids moet blijven staan bij de groep en niet op de heli aflopen. In dat geval loopt nl. iedereen mee en dat kan dus riskant zijn.

De redder komt op de groep af en zal contact met de gids zoeken. Het is handig als de gids al een schifting heeft gemaakt en dat iedereen weet wie het eerst aan boord gaat. Eerst onderkoelden, kinderen e.d.

Bij ophijsen via de lier moet de rugzak af, deze kun je in de hand houden.

GRATIS
De SAR vliegt gratis. Alleen als iemand de SAR willens en wetens voor de flauwekul laat komen, wordt er proces verbaal opgemaakt en kan de rekening tegemoet worden gezien (al gauw enkele tienduizenden euro's). Noltes kon zich niet herinneren dat dit tijdens zijn loopbaan ooit was gebeurd.
Het budget voor de SAR is nooit een beperking om te vliegen, het zal nooit zo zijn dat de SAR bv. eind december niet meer vliegt omdat het budget op is.

TOT HET MIDDEL IN HET SLIK
Pikant tot slot was het verhaal van een zwaarlijvige wadloper, afkomstig van een schip, die nabij de haven van Harlingen tot zijn middel in het slik was weggezakt. Hij was in het zicht van de haven vastgelopen met zijn boot en wilde voor het weekend boodschappen doen. Lopend over het drooggevallen wad naar de dijk (ca. 200 meter lopen) bleek geen goed idee, halverwege de wandeling zat hij tot zijn middel in het slik en kon op eigen kracht niet meer verder komen. De brandweer kon hem niet helpen, evenmin als de reddingboot. De reddingsheli daarentegen wel, de man werd mbv. de lier uit zijn benarde positie getrokken en op de wal neergezet.

PRAKTISCHE KONSEKWENTIES VOOR WADLOPERS

- Mist
Dankzij gps is het voor wadlopers gemakkelijker geworden wadlooptochten te maken in de mist, maar wie dat doet moet zich realiseren dat de heli hem/haar in geval van nood niet te hulp kan komen. Zoals boven uiteengezet wordt er niet gevlogen bij een zicht minder dan 800 meter. In de voorwaarden bij de wadloopvergunningen staat dat er niet mag worden gestart met groepen bij een zicht van 500 meter of minder. Voor solotochten geldt 100 meter als limiet.

- Clusteren van grote groepen
Gezien de weinige ruimte aan boord van de heli's (max. 3 - 8 personen, zie boven) is de maximale groepsgrootte van 70 op de routes naar Ameland en Engelsmanplaat en 50 op de overige tochten, denk ik, nog altijd actueel. In de praktijk clusteren twee groepen van 70 resp. 50 soms gemakkelijk tot 1 x 140 resp. 1 x 100. Uit bovenstaande mag duidelijk zijn (ook al zijn de reddingsboten een stuk groter dan 20 jaar geleden) dat 1 x 70 resp. 1 x 50 nog steeds een goede limiet is en dat clusteren van dergelijke groepen moet worden voorkomen. Als er 140 mensen in nood zijn bij snel opkomend water is er nog steeds een groot probleem!

Lammert Kwant